ھیتو کا یادگار سفر

پچھلے دنوں چھوٹے بھائی اور میانوالی کے نامور صحافی محترم عبد الرؤف شاہ صاحب نے کسی فارم کے حوالے سے ضلع بھکر کے علاقے دٌلے آلی کے قصبہ ھیتو کا ذکر کیا تو مجھے 1976 کا وہ سفر یاد آ گیا جب ہم ھیتو گئے تھے ۔
کوشش کروں گا کہ ساری روداد اپنی میانوالی کی زبان میں بیان کروں ۔۔
تو جناب حاضر ہے
“” 1976 ِاچ ڈھاویں دے پرچاں توں فارغ ودے ہسے ۔میں تے میڈے شنا نجیب اللہ خاں پروگرام بنڑایا بھئی واڑی ( خربوزوں اور تربوزوں کی فصل ) کھاونڑ ہیتو وساں ۔اًتھے اُنھاں دی لاٹ ہئی جیھڑی چشمہ بیراج بنڑنڑ نال انھاں نوں ڈھئی ہئی ۔اتھے نجیب اللہ دا چاچا نواز رہندا ہئی ۔اٌز دا اتھے دیرہ ہئی۔۔
راہئی واہائی اوہا کریندا ہئی ۔ہک ملازم رکھا اویا ہس۔ شوکتا ناں ہئی اس دا۔
اللہ ولوں نیںھامو جئے ہک ڈیں شوکتا شباز خیلیں آ وڑا۔۔تے سنیھا ڈِتوس بھائی چاچا نواز آدھا پیا واڑی تیار ہے تے مچھری کھلی ہے۔کالاباغی ہدوانڑیں تواڈے انتظار اِچ ہِن ۔۔
انھاں کے منگے ڈوں اکھیں۔اساں تیاری نپ گدی ۔اس ایلے بساں دا اڈا کچہری روڈ تے ہوندا ہئی ۔وڈلے نال دھوتیاں مونڈھے تے رکھ کے ملتان آلے اڈے تے پہنچ گیو سے ۔اس ایلے ملتان الیاں بساں دا اڈہ گّرُو بازار دے شروع اچ ہوندا ہئی ۔نال لکڑیاں دی ٹال ہوندی ہئی تے گٌنگاں دی سریئے دی دوکان ہوندی ہئی ۔گنگے لوہے دے کمال دے مستری ہن ۔۔
ضیاء اللہ خان زادے خیل منیجر ہئی تے نجیب اللہ دے چاچےروءفٌنڑ دا شنا ہئی ۔سانوں ڈرائیور توں پچھلی سیٹ تے بھا ڈتا ہس تے ڈرائیور نوں آکھوس ۔۔اے آپڑیں بھتریجے ہِن ۔خیال رکھیں ۔راہ تے چاہ پانڑیں کروانیں ۔شِکایت نہ آ وے ۔
ڈرائیور ساڈے ڈئیں مندے مندے ڈِٹھا بھئی وڈلے نال مُخت خورے متھے لگ گئے ہِن ۔اساں دھوتیاں کچھاں اچ پا کے تے لت تے لت رکھ کے سیٹ تے باہ گیو سے ۔۔
مسیں مسیں بس چلی ۔ڈرائیور وی کوئ ایڈا نسلی ہئی جو چالھیں توں سپیڈ نِس ودھائی ۔راہ تے گھاہ آلیاں کولوں وی بس مٹھی کرکے پّچھدا ہئی ۔۔ماسی ملتان تاں نِنے ونجڑاں ۔۔
راہ تے ہرنولی موڑ تے بس کھلاری ہِس۔۔بیھانوے ہاں نال(مجبوری سے۔نہ چاہتے ہوے) سانوں ستھ ماریس ۔۔چھورو چاہ پی سو ۔اساں وی ستھ دے بُکھے بیٹھے ہسے ۔۔بس توں لاہ کے چاہ پیتی ہسے۔
مُکدی کراں ۔کیہرے ھِیلاں تے مندے حالاں نال اساں کوی ڈاہ وجے برکت آلے موڑ تے پہنچ گیو سے تے بس توں لاہ پووسے۔۔ڈرائیور وی شکر پڑھا بھئی چٹی آلی سواریاں توں جان چھٹی ہے۔۔
برکت آلے موڑ تے نلکا لگا اویا ہئی ۔نلکے توں پانڑیں پِتوسے ۔۔سر ٹھڈا کتوسے۔۔نال ای شوکتے بھیڑا مونہہ کرکے خبر سنڑائ بھئی وڈلے الی بس لگی گئی تے ھُنڑ شامیں پنج وجے بس آ سی جیھڑی ہیتو تے ویسی ۔۔
اساں اکھا بھئی اساں شام تیں انتظار ناں کریندے تے پیدل ٹّرساں ۔
اساں دھوتیاں سِنیاں کرکے سر تے رکھ کے ٹُر پیاں ۔ھاڑ دا مہینہ ہئی تے دُھپ تے گرمی دیاں دھوڑاں ہن ۔
ویناں تے وگداں تے ویناں تے وگداں ،کوئ ترائے گھنٹاں توں بعد ہک وانڈھا آیا ۔۔
اُتھے ساھی کڈھوسے ۔پانڑیں پتوسے۔دھوتیاں لو نال سُک گیاں ہن۔انھاں نوں پانڑیں نال سِنا کرکے تے سر تے رکھ کے وت ٹُر پئے آں ۔۔۔
ہُنڑ پکا چِھرکا مّک گیا تے ریت شروع تھی گئی ۔۔
ریت آلے ٹِباں اچ ہر پاسے “”ہرنُڑ چنڈُور(سراب) ڈسیندا ہئی ۔۔انھاں نوں ڈیکھ اساں آپس اچ ہسے ہاں “بھائی پاولی سچے ہن جیہڑے انھاں نوں ڈیکھ کے سُکے تے ٹِھل پئے ہن بھئی پانڑیں آ گیا ہے ۔تے جسم چِھل سٹا ہنے۔۔پروُں چِلکنُڑ نظر آندی ہے۔لگدا ہے پانڑیں ہے”
گھنٹے ڈوں توں بعد راہ اچ ہِک نہر آ گئی ۔۔نہر دا پانڑیں بہوں ٹھڈا ہئی ۔
اساں سُتھنڑ چولے نال نہر اچ دھرنگ مار ڈتوسے ۔۔نہر ایڈی ڈونگی نئی ۔۔چنگے ٹھڈے تھی کے باہر نکلوسے ۔
بُکھ نال انھے تھی گیو سے ۔۔
مینوں مراثی آلا قصہ یاد ا گیا ۔۔
“”ہک مراثی بُکھا تھیا تے کیں ڈوجے شہر اچ ٹُر گیا ۔اُتھے اکھوس میں قریشی ہاں ۔اُس شہر آلاں اُز دی عزت تے خاطر خدمُت کیتی ۔ھِک ڈیں مراثی آلے شہر دا اصل قریشی ،جیہڑے دا ناں گامُنڑ شاہ ہئی ، اس شہر آ گیا ۔
مراثی گامنڑ شاہ قریشی نوں ڈیکھ کے ڈر گیا بھئ اے تاں میڈا پتہ لگ ویسی بھائی میں قریشی ناں مراثی ہاں ۔۔۔
مراثی آ کھنڑ لگا ۔۔میڈے تے آمد ہوگئی ،،،تساں سارے سنڑوں ۔۔
“بُھکاں مار قریشی کیتا ،کوئ ذات قریشی ناسے ،
ہِکے گُڑ کھاوُنڑ نوں لبھدا نئی ،ھُنڑ کوڑے لگُن پتاسے ،
منجاں اُتے سمدا ہم ،ھّنڑ پلنگ بھنیندے پاسے ،
گامنُڑ شاہ رکھیں لج میڈی ،ڈوھیں ہِکے پاسے دے ہاسے ۔”
میں شوکتے نوں اکھا بھئ اساں وی بّکھ توں قریشی تھی گئے ہاں ،کّجھ کریں ہا ۔۔
شوکتے اکھا “”اے بس لیلے باک تے چاچے نواز دے شِنا ھِک پٹھانڑ دا دیرہ ہے ۔۔اتھے ٹّکر لبھ ویسی ”
ٹُرداں دے ٹُرداں تراے مِیل توں بعد شوکتے الا لیلے باک آلا دیرہ آیا ۔۔
دیرے توں پرے ھِک کھگّل تلے ھِک بندہ مّنج آلے منجے تے گُھوک سُتا پیا ہئی ۔۔او واڑی دی راکھی تے سُتا پیا ہئی۔۔
اساں ترھیں سِر تے پہنچ گیو سے بھلا اس پٹھانڑ چاچے مجال اے جو اکھ کھولی ہو وے یا ھلا ہو وے۔۔
ھک منجھلی بنھ کے سُتا پیا ہئی ۔
شُکر اے ھوا نئی پئی چلدی نتاں وت تساں آپ سمجھدار ہو ۔۔۔
شوکتے پیر اچوں نپ کے اس نوں جگایا ۔۔چاچے اٹھا ہے۔۔اُٹھ کے پہلے منجھلی سنبھلوس ۔۔بھئ قابل اعتراض حالت تاں نیں ۔۔
چاچے دی مُچھ بڑی زبردست ہئی ۔۔سِر آلے وال تیل نال جھبے ہوے ہس ۔۔تے تیل بچیاں چُوں وی وٹیندا پیا ہس۔۔وت شوکتے کولوں پُچھوس
” شوکتا توں کِڈے ۔۔تے اے کونڑ نال لای ودا ہیں ۔۔شوکتے ساڈا تعارف کروایا ۔۔
مینوں چاچا ڈیکھ کے بوری خیلاں آلا پٹھانڑ یاد آ گیا
“” موسیٰ خیل اچ ھک قتل تھی گیا ۔مقتول دے پیو آپڑیں ھک شنا نوں جیھڑا ہئی تاں بوری خیل بھلا کراچی رہندا ہئی ،موقع دا گواہ لکھوا ڈتا ۔جڈاں گواہی دا ویلا آیا تاں عدالت اچ بوری خیل پٹھانڑ وکیل دا یاد کروایا اویا بیان بُھل گیا ۔مخالف وکیل سوال کیتا “” تُوں تاں کراچی راہندا ہیں ۔تُوں کنجیں موقع تے موجود ہئیں۔۔بوری خیل پٹھانڑ آکھا
“” جج صاحب ! میں اللہ دا پٹھانڑ ہاں ۔۔بھاویں راھواں کراچی تے بھاویں راھواں بوری خیل۔۔جڈاں قتل تھیا ،میں موقع تے موجود ہم “
میں نجیب اللہ نے آکھا بھئ اللہ دے پٹھانڑ دے چڑ گئے ہاں ۔۔۔
بھلا تھیوے اس چاچے دا ۔اس ساںوں واڑی چُوں ہدوانڑیں کھو کے آنڑ ڈتے۔۔اساں ہدوانڑیں کھادے۔۔
ہدوانڑیں ھن تاں تتے بھلا گِر رتی لال ھئی تے مٹھے بہوں ہن ۔۔سانوں وی بُکھ لگی اوی ھئی ۔۔
چاچے ساڈے واسطے چینُک اچ گھروں چاہ بنڑوا آندی ۔
چاہ پی کے اساں چاچے توں اجازت گِدی ۔۔تے ٹُر پیو سے ۔۔
وت اوھا ریت تے اوھا ٹِبے ۔بھلا ھُنڑ گرمی گھٹ تھی گیئ ھئی تے انجیں وی پیٹ اچ کو شئے پہنچ گئی ہئی ۔۔
مّکدی کراں بھئ ڈھیں لتھے آلے اساں چاچے نواز دے دیرے تے ونج پہنچو سے ۔
چاچے نواز نوں مل کے میں تاں منجے تاں لمبا تھی پیوم۔۔ تے ایہا کجھ سّنڑوم جو چاچے نواز شوکتے نوں آکھا “” چُوچا نپ ۔تے کوہ ۔تے چھوراں واسطے بھاجی بنڑا ۔۔
میں گُھوک سم گیوم ۔۔کُفتاں ٹلدیاں ایلے شوکتے جگایا ۔۔بھئ ٹُکر کھاؤ ۔۔
ٹّکر کھا دا ۔۔اّس توں بعد چاچے نواز ہدوانڑیں کپ کے ڈتے۔۔
ہدوانڑیں کھا کے اساں گھوڑے ویچ کے سم پیو سے۔۔۔۔
اگلے ترائے ڈیں ساڈے ہیتو تے کنجیں لنگھے ،، اے اگلی قسط اِچ۔۔
اللہ نوں سوںفاں ۔رب راکھا ۔””

دعاؤں دا طلب گار !
ڈاکٹر طارق مسعود خان شہباز خیل